Η βιώσιμη διαχείριση των υδατικών πόρων γίνεται ολοένα και περισσότερο σύνθετη λόγω της πεπερασμένης διάθεσης τους, λόγω της κατάχρησης και κακοδιαχείρισης τους, που έχει σαν αποτέλεσμα τον περιορισμό της διαθεσιμότητας τους.
Τα προβλήματα που συνδέονται με τους υδατικούς πόρους και τη χρήση τους (υγεία, βιομηχανία, αγροτική παραγωγή, τουρισμός, οικονομική ανάπτυξη κ.α.) σε συνδυασμό με τις γενικότερες περιβαλλοντικές πιέσεις που προέρχονται από τη πληθυσμιακή αύξηση (μεγαλύτερες απαιτήσεις για άρδευση και μεγαλύτερες ανάγκες σε νερό παγκοσμίως, έντονες και απρόβλεπτες κλιματολογικές αλλαγές), οξύνονται από την όλο ένα και μεγαλύτερη απαίτηση σε νερό. Ο ανταγωνισμός αυτός είναι εντονότερος στις ξηρές και ημίξηρες περιοχές, όπου η έλλειψη νερού ήταν και εξακολουθεί να είναι ακόμη, ένα φαινόμενο που παίζει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών σχέσεων.
Η μακροχρόνια ολοκληρωμένη διαχείριση των υδάτινων πόρων, ορίζει μια σημαντική πρόκληση για την παγκόσμια κοινότητα και μπορεί να ενισχύσει τη χάραξη διεθνούς πολιτικής και διπλωματίας. Η ανάπτυξη αποδοτικών σχεδίων διαχείρισης τόσο των θαλάσσιων τόσο και των εσωτερικών υδάτων είναι κρίσιμη για την επιβίωση μας και πρέπει να είναι πρωταρχικός στόχος σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Δεδομένων των πολυάριθμων και αυξανόμενων πιέσεων στους υδατικούς πόρους, είναι ζωτικής σημασίας η ύπαρξη αποτελεσματικών θεσμικών οργάνων και μέτρων που θα αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τα προβλήματα και θα βοηθήσουν στην εξασφάλιση αυτών των πόρων για τις επόμενες γενεές.
Η Ελλάδα παρά τον φυσικό της πλούτο σε υδατικούς πόρους και την καλή, σε γενικές γραμμές, ποιότητα των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων παρουσιάζει συχνά προβλήματα διαθεσιμότητας νερού σε πολλές περιοχές λόγω της άνισης κατανομής των πόρων και λόγω της έντονης μορφολογίας του εδάφους. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, σήμερα μόνο το 25% των επιφανειακών υδάτων αξιοποιείται, επιβεβαιώνοντας έτσι την άποψη ότι δεν τίθεται πρόβλημα επάρκειας υδατικών πόρων, αλλά πρόβλημα πολιτικής διαχείρισης τους.
Οδηγία Πλαίσιο
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει προχωρήσει στην ανάπτυξη κατάλληλου θεσμικού πλαισίου για την προστασία των υδατικών πόρων στα κράτη-μέλη της (Οδηγία 2000/60/ΕΚ, 2000).
Η Ελλάδα έχει εναρμονίσει πλήρως το θεσμικό της πλαίσιο με την Οδηγία Πλαίσιο για τα νερά (Νόμος 3199/2003 - ΦΕΚ 280Α/9-12-03), ενώ έχουν συσταθεί και προωθείται η οργάνωση και αποτελεσματική λειτουργία των διοικητικών δομών που προβλέπονται από αυτό. Ο Νόμος ενσωματώνει τις βασικές έννοιες της Οδηγίας για τους υδατικούς πόρους και ταυτόχρονα συγκροτεί τη νέα διοικητική δομή και καθορίζει τις αρμοδιότητες των επιμέρους φορέων, τόσο σε επίπεδο Περιφέρειας, όσο και σε Εθνικό επίπεδο.
Σήμερα στην Ελλάδα παρατηρείται μια πολυδιάσπαση αρμοδιοτήτων, χρηστών και φορέων, που εμπλέκονται στη διαχείριση των υδατικών πόρων. Το νομικό και θεσμικό πλαίσιο χαρακτηρίζεται από πολυνομία, έλλειψη συντονισμού μεταξύ των συναρμόδιων φορέων και έλλειψη μακροχρόνιου σχεδιασμού με αποτέλεσμα να μην επιτυγχάνεται μια ορθολογική ολοκληρωμένη και ενιαία πολιτική διαχείρισης, αλλά μια αποσπασματική αντιμετώπιση των προβλημάτων. Η σπατάλη χρηματικών αλλά και υδατικών πόρων έρχεται ως φυσική συνέπεια της απουσίας συνολικής και ολοκληρωμένης διαχείρισης. Η Ελλάδα είναι μικρή σε έκταση (132.000 km2) με έντονο ανάγλυφο, περιορισμένη ενδοχώρα και μεγάλο ανάπτυγμα ακτών. Παρατηρείται μια πολυδιάσπαση του χώρου σε μικρές λεκάνες απορροής, καθεμία από τις οποίες έχει διαφορετικά προβλήματα και επομένως απαιτεί διαφορετική διαχειριστική πολιτική.
Η έλλειψη οποιασδήποτε ορθολογιστικής διαχείρισης των υδατικών πόρων είναι ένα πρόβλημα που αφορά όλη την Ελλάδα, και κυρίως τα νησιά του Αιγαίου όπου το πρόβλημα εμφανίζεται ιδιαίτερα διογκωμένο και απαιτεί άμεση προσοχή. Παράγοντες όπως γεωγραφική θέση, πληθυσμός, τουρισμός, γεωλογική δομή και περιορισμένες βροχοπτώσεις επιδεινώνουν την κατάσταση. Χιλιάδες γεωτρήσεις (νόμιμες και μη) υπεραντλούν τους υπόγειους υδατικούς πόρους με άμεσες επιπτώσεις τη διαταραχή του υδατικού ισοζυγίου, με ιδιαίτερα μεγάλες πτώσεις της στάθμης στους υδροφορείς, την επέκταση του φαινομένου της υφαλμύρινσης των παράκτιων υδροφορέων και τη ρύπανση των υπόγειων και επιφανειακών υδάτων από λιπάσματα, βιομηχανικά και αστικά λύματα κλπ. Η εκμετάλλευση των υπόγειων νερών στη χώρα μας υπερβαίνει τη δυνατότητα ανανέωσής τους από τις βροχοπτώσεις και τις απορροές. Τα τελευταία χρόνια οι επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών είναι περισσότερο εμφανείς λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη και γενικότερα εμφανίζεται μια ευρύτερη αποσταθεροποίηση του κλίματος, που έχει οδηγήσει από τη μια σε μεγάλες περιόδους ανομβρίας και από την άλλη σε βροχοπτώσεις ακραίας έντασης.
Η Οδηγία 2000/60/ΕΚ αναμορφώνει την υφιστάμενη Ευρωπαϊκή Νομοθεσία και θέτει το νομοθετικό πλαίσιο για την ορθή διαχείριση και προστασία των επιφανειακών και υπόγειων υδατικών πόρων καθώς και των υδρόβιων οικοσυστημάτων, στοχεύοντας στην αποτροπή της περαιτέρω υποβάθμισης όλων των υδάτων και στην επίτευξη «καλής οικολογικής ποιότητας» μέχρι το 2015, στην αειφόρο ανάπτυξη των πόρων και στην εξασφάλιση επαρκών ποσοτήτων νερού για τις διάφορες χρήσεις.
- Προστατεύει όλα τα επιφανειακά και υπόγεια υδάτινα σώματα.
- Έχει ως στόχο την εξασφάλιση οικολογικής «καλής κατάστασης» μέχρι το 2015 σε όλα τα υδάτινα σώματα.
- Δημιουργεί σύστημα διαχείρισης σε επίπεδο λεκάνης απορροής ποταμού.
- Απαιτεί διασυνοριακή συνεργασία μεταξύ των χωρών και όλων των εμπλεκομένων μερών, (στην περίπτωση των διεθνών περιοχών λεκάνης απορροής ποταμού).
- Εξασφαλίζει ενεργό συμμετοχή όλων των φορέων, συμπεριλαμβανομένων των μη κυβερνητικών οργανισμών και των τοπικών αρχών, στις δραστηριότητες της διαχείρισης των υδάτων.
- Εξασφαλίζει την μείωση και τον έλεγχο της ρύπανσης από όλες τις πηγές όπως η γεωργία, η βιομηχανική δραστηριότητα, οι αστικές περιοχές, κ.λπ.
- Απαιτεί πολιτικές τιμολόγησης του νερού και εξασφαλίζει ότι ο ρυπαίνων πληρώνει.
- Εξισορροπεί τα συμφέροντα του περιβάλλοντος με τα συμφέροντα αυτών που εξαρτώνται από αυτό.
Η Οδηγία Πλαίσιο κατηγοριοποιεί τα επιφανειακά σώματα σε πέντε κατηγορίες οικολογικής ποιότητας («Υψηλή», «Καλή», «Μέτρια», «Φτωχή» και «Κακή») και τα υπόγεια αντίστοιχα σε δύο («Καλή» και «Κακή»). Τα επιφανειακά καθώς και τα υπόγεια σώματα πρέπει σύμφωνα με την Οδηγία να επιτύχουν «Καλή οικολογική ποιότητα», ή να είναι σε «Καλή κατάσταση». Τα χερσαία οικοσυστήματα που εξαρτώνται άμεσα από τα υδρόβια οικοσυστήματα, όπως π.χ. οι βαλτότοποι και τα παράκτια λιβάδια, καλύπτονται επίσης από τις διατάξεις της Οδηγίας.
Η Οδηγία καθιερώνει ως μοντέλο διαχείρισης των υδατικών πόρων, την ολοκληρωμένη διαχείριση σε επίπεδο λεκάνης απορροής ποταμού. Για κάθε περιοχή λεκάνης απορροής ποταμού καθορίζει, μια σειρά από απαραίτητες ενέργειες που θα πρέπει να υλοποιηθούν εντός των καθορισμένων προθεσμιών, ώστε ο βασικός στόχος της Οδηγίας που είναι η αποτροπή της περαιτέρω υποβάθμισης όλων των υδάτων και η επίτευξη μιας «καλής κατάστασης» να επιτευχθεί μέχρι το 2015.
Ωστόσο για συγκεκριμένα υδατικά συστήματα, εφόσον πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις, η Οδηγία προβλέπει παράταση της προθεσμίας αυτής ή και επιδίωξη περιβαλλοντικών στόχων λιγότερο αυστηρών από αυτούς που απαιτούνται κανονικά. Καλή κατάσταση των επιφανειακών υδάτινων σωμάτων θεωρείται η κατάσταση που επιτυγχάνεται όταν η οικολογική καθώς και η χημική του κατάσταση είναι τουλάχιστον «καλές» και ο συγκεκριμένος τύπος παρεκκλίνει ελαφρώς από αυτό που θεωρείται αδιατάρακτη κατάσταση. Αντίστοιχα καλή κατάσταση των υπογείων υδάτινων σωμάτων επιτυγχάνεται όταν η ποσοτική καθώς και η χημική κατάσταση είναι τουλάχιστον «καλές». Το επίπεδο του υπογείου υδροφορέα δεν υπόκειται σε ανθρωπογενείς αλλαγές ή πιέσεις που έχουν επιπτώσεις στην κατάσταση των υπογείων νερών και των χερσαίων οικοσυστημάτων που εξαρτώνται άμεσα από τους υδατικούς πόρους.
Η Οδηγία καθιερώνει ως μοντέλο διαχείρισης των υδατικών πόρων, την ολοκληρωμένη διαχείριση σε επίπεδο λεκάνης απορροής ποταμού. Για κάθε περιοχή λεκάνης απορροής ποταμού καθορίζει, μια σειρά από απαραίτητες ενέργειες που θα πρέπει να υλοποιηθούν εντός των καθορισμένων προθεσμιών, ώστε ο βασικός στόχος της Οδηγίας που είναι η αποτροπή της περαιτέρω υποβάθμισης όλων των υδάτων και η επίτευξη μιας «καλής κατάστασης» να επιτευχθεί μέχρι το 2015.
Ωστόσο για συγκεκριμένα υδατικά συστήματα, εφόσον πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις, η Οδηγία προβλέπει παράταση της προθεσμίας αυτής ή και επιδίωξη περιβαλλοντικών στόχων λιγότερο αυστηρών από αυτούς που απαιτούνται κανονικά. Καλή κατάσταση των επιφανειακών υδάτινων σωμάτων θεωρείται η κατάσταση που επιτυγχάνεται όταν η οικολογική καθώς και η χημική του κατάσταση είναι τουλάχιστον «καλές» και ο συγκεκριμένος τύπος παρεκκλίνει ελαφρώς από αυτό που θεωρείται αδιατάρακτη κατάσταση. Αντίστοιχα καλή κατάσταση των υπογείων υδάτινων σωμάτων επιτυγχάνεται όταν η ποσοτική καθώς και η χημική κατάσταση είναι τουλάχιστον «καλές». Το επίπεδο του υπογείου υδροφορέα δεν υπόκειται σε ανθρωπογενείς αλλαγές ή πιέσεις που έχουν επιπτώσεις στην κατάσταση των υπογείων νερών και των χερσαίων οικοσυστημάτων που εξαρτώνται άμεσα από τους υδατικούς πόρους.
Η Οδηγία Πλαίσιο για τα νερά αποτελεί μια τεράστια καινοτόμο προσπάθεια, σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, για την ορθή προστασία και χρήση όλων των υδάτων ώστε να εξασφαλιστεί η αειφόρος χρήση του νερού σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έθεσε τους στόχους και τις βάσεις με την Οδηγία και τώρα αναμένεται από κάθε κράτος μέλος να αξιολογήσει την υπάρχουσα κατάσταση και τις ιδιαιτερότητες των υδατικών του πόρων και να διαμορφώσει τη δική του εθνική στρατηγική.
Γαμβρούδης Χ. Χρήστος
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου